Sam Bankman-Fried là ai? Hành trình từ ông trùm tiền số đến vòng lao lý

Trong bối cảnh thị trường tiền mã hóa biến động không ngừng, cái tên Sam Bankman-Fried (SBF) từng được nhắc đến như một biểu tượng của sự thịnh vượng. Với vai trò là nhà sáng lập sàn FTX và quỹ Alameda Research, SBF từng lọt top các tỷ phú trẻ tuổi trên thế giới. Nhưng ánh hào quang ấy chẳng kéo dài. Cuối năm 2022, FTX bất ngờ phá sản, gây nên hàng loạt vụ bê bối tài chính và cáo buộc hình sự. Vậy rốt cuộc Sam Bankman-Fried là ai? Điều gì khiến một thiên tài công nghệ sa ngã thành tội phạm?

Thông tin cơ bản về Sam Bankman-Fried

Họ tên khai sinh: Samuel Benjamin Bankman-Fried

Năm sinh: 1992, tại California, Mỹ

Trình độ học vấn: Cử nhân ngành Vật lý, Học viện MIT

Nghề nghiệp: Nhà sáng lập, nhà đầu tư, chuyên gia giao dịch định lượng

SBF từng làm việc tại Jane Street Capital – nơi anh bắt đầu sự nghiệp trong lĩnh vực tài chính, trước khi chuyển sang tiền điện tử.

^{Sam Bankman-Fried hay còn gọi là SBF}

Hành trình học vấn và khởi nghiệp ban đầu

Tại Học viện MIT, Sam tốt nghiệp cử nhân Vật lý năm 2014 và theo học thêm ngành phụ Toán học. Dù nổi bật trong học tập, anh thừa nhận rằng kiến thức sách vở không giúp ích nhiều cho công việc sau này. Khi còn là sinh viên, anh sống tại khu nhà tập thể Epsilon Theta, nơi anh bắt đầu yêu thích các trò chơi chiến thuật – yếu tố ảnh hưởng mạnh đến tư duy làm việc của anh sau này. Năm 2013, anh thực tập tại Jane Street Capital – một công ty giao dịch tài chính ở phố Wall – và đảm nhận mảng giao dịch ETF quốc tế. Sau khi ra trường, anh làm việc toàn thời gian tại đây, tích lũy kinh nghiệm thực chiến trong giao dịch định lượng cho đến khi rời đi vào năm 2017.

Bước ngoặt với tiền điện tử

Năm 2017, Sam chuyển đến Berkeley và làm việc thời gian ngắn tại Trung tâm Chủ nghĩa Hiệu quả (CEA), nơi triết lý “kiếm tiền để giúp đỡ” bắt đầu ảnh hưởng đến anh. Cũng trong năm đó, anh nhận ra tiềm năng từ thị trường tiền mã hóa, đặc biệt là mô hình giao dịch chênh lệch. Anh đồng sáng lập Alameda Research cùng Tara Mac Aulay, với mục tiêu khai thác cơ hội giao dịch định lượng crypto. Công ty sớm đạt lợi nhuận hàng triệu đô mỗi ngày, và đến năm 2021, Sam nắm 90% cổ phần.

Vào năm 2019, anh cùng Gary Wang và Nishad Singh sáng lập FTX – một nền tảng giao dịch phái sinh crypto. Chỉ sau vài năm, FTX đã vươn lên thành một trong những sàn lớn nhất thế giới với định giá 32 tỷ USD đầu 2022. Sam nổi bật với phong cách sống giản dị, thường xuyên mặc quần short và áo phông, đồng thời làm việc gần như không nghỉ. Anh lọt vào danh sách Forbes 30 Under 30 và trở thành tỷ phú dưới 30 tuổi hàng đầu nước Mỹ.

Với lý tưởng theo chủ nghĩa hiệu quả, Sam cam kết sẽ quyên góp phần lớn tài sản cho các hoạt động thiện nguyện. Anh từng chi 5,2 triệu USD để hỗ trợ chiến dịch tranh cử của Joe Biden vào năm 2020, và đóng góp gần 40 triệu USD cho Đảng Dân chủ trong kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ 2022. Dù sở hữu khối tài sản khổng lồ, anh vẫn sống cùng đồng nghiệp tại một căn hộ chung ở Bahamas – nơi đặt trụ sở FTX từ năm 2021 – và giữ lối sống tối giản hiếm có ở một tỷ phú công nghệ.

Vụ án FTX: Từ hào quang rực rỡ đến cú ngã lịch sử và hệ quả pháp lý

Nguyên nhân dẫn đến sự tan rã

FTX được ra đời vào tháng 5 năm 2019 bởi bộ ba Sam Bankman-Fried, Gary Wang và Nishad Singh, và nhanh chóng vươn mình trở thành một trong những sàn giao dịch crypto hàng đầu thế giới. Với trụ sở chính đặt tại Bahamas cùng các sản phẩm tiên tiến như hợp đồng tương lai và đòn bẩy cao, FTX thu hút sự quan tâm của đông đảo nhà đầu tư cá nhân và tổ chức. Ở đỉnh cao năm 2022, sàn được định giá 32 tỷ USD trong vòng huy động vốn với sự tham gia của những cái tên lớn như Sequoia, SoftBank và Temasek.

Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang là một hệ thống tài chính đầy rủi ro và mập mờ. FTX tồn tại song song với Alameda Research – quỹ đầu cơ do chính Sam lập ra – và hai đơn vị này có sự liên kết tài chính bất thường. Alameda được hưởng đặc quyền vay không giới hạn từ FTX mà không cần tài sản đảm bảo đủ giá trị. Cơ chế “nội bộ” này chính là điểm khởi đầu cho chuỗi sụp đổ sau đó.

Khởi phát của khủng hoảng

Ngày 2 tháng 11 năm 2022, trang CoinDesk công bố một báo cáo điều tra, tiết lộ bảng cân đối kế toán của Alameda. Phần lớn tài sản của họ (gần 14,6 tỷ USD) lại được giữ bằng token FTT – đồng coin do chính FTX phát hành. Điều này đặt ra nghi ngại nghiêm trọng về khả năng thanh khoản, bởi FTT không có nền tảng giá trị rõ ràng như Bitcoin hay Ethereum, mà phụ thuộc vào mức độ tín nhiệm đối với FTX.

Ngày 6 tháng 11, CEO Binance – Changpeng Zhao – đăng tải trên Twitter rằng Binance sẽ bán toàn bộ lượng FTT trị giá khoảng 580 triệu USD. CZ gọi đây là hành động phòng ngừa rủi ro sau khi đọc báo cáo CoinDesk. Phát ngôn này gây chấn động, khiến FTT giảm mạnh từ 22 USD xuống dưới 5 USD chỉ trong vòng 2 ngày, gây nên làn sóng bán tháo trên toàn thị trường.

Làn sóng rút tiền và cú sập phá sản

Cơn hoảng loạn khiến nhà đầu tư ồ ạt rút tiền khỏi FTX. Trong vòng 3 ngày từ 6 đến 9/11/2022, tổng số tiền bị rút đạt 6 tỷ USD – một con số mà FTX không thể xoay sở nổi. Sam ban đầu trấn an người dùng trên Twitter, khẳng định sàn vẫn an toàn và đủ khả năng chi trả. Tuy nhiên, đến ngày 8/11, anh phải thừa nhận việc tạm dừng xử lý giao dịch rút tiền do khủng hoảng thanh khoản.

Trong nỗ lực cứu vãn, Sam thương lượng để Binance mua lại FTX. Dù ban đầu đồng ý, nhưng sau quá trình kiểm toán nhanh, Binance tuyên bố từ chối thương vụ vào ngày 9/11, do những rủi ro vượt quá khả năng can thiệp. Ngày 11/11/2022, FTX, Alameda và hơn 130 công ty liên quan chính thức đệ đơn xin phá sản tại Delaware – khép lại một chương đen tối của ngành tiền số.

Điều tra và cáo buộc hình sự

Ngay sau vụ sụp đổ, các cơ quan quản lý toàn cầu tiến hành điều tra sâu rộng. Tại Mỹ, SEC, CFTC và Bộ Tư pháp (DOJ) cùng phối hợp truy cứu trách nhiệm. Ngày 12/12/2022, Sam bị bắt tại Bahamas theo yêu cầu dẫn độ sang Mỹ.

Ngày 13/12, các cáo buộc chính thức được công bố. Ban đầu là 8 tội danh, sau giảm còn 7, bao gồm:

Lừa đảo qua mạng: Dùng tiền người dùng để tài trợ cho Alameda và tiêu xài cá nhân.

Lừa đảo chứng khoán: Che giấu tình hình tài chính thực tế với nhà đầu tư.

Rửa tiền: Dùng nhiều kênh để chuyển tiền sai phạm nhằm che giấu dấu vết.

Vi phạm tài chính bầu cử: Dùng tiền khách hàng để quyên góp cho các chính trị gia Mỹ.

Lừa đảo có tổ chức: Đưa ra thông tin sai lệch về khả năng bảo toàn tiền gửi.

Theo ước tính, khoảng 10 tỷ USD tài sản khách hàng đã "bốc hơi", phần lớn bị chuyển qua Alameda để bù lỗ hoặc chi tiêu xa xỉ. Đáng chú ý, Sam dùng hàng trăm triệu USD để mua bất động sản tại Bahamas và đầu tư vào các công ty không liên quan đến hoạt động chính.

Nhân chứng và lời khai buộc tội

Trong diễn biến bất ngờ, ba cộng sự thân cận của Sam đã đồng ý hợp tác với công tố viên:

Caroline Ellison: CEO Alameda kiêm bạn gái cũ của Sam. Cô khai Sam ra lệnh sử dụng tiền người dùng FTX để cứu Alameda, đồng thời làm giả báo cáo tài chính.

Gary Wang: Đồng sáng lập FTX, tiết lộ hệ thống FTX có mã cho phép Alameda vay không giới hạn mà không thông báo đến khách hàng.

Nishad Singh: Giám đốc kỹ thuật, thừa nhận tham gia thao túng sổ sách và thể hiện sự hối hận khi khai trước tòa.

Lời khai của ba người được coi là mảnh ghép quyết định trong việc xác định vai trò cầm đầu của Sam trong vụ gian lận lịch sử này.

Phiên tòa và tranh luận pháp lý

Phiên tòa xử Sam bắt đầu từ ngày 3/10/2023 tại Manhattan dưới sự chủ tọa của Thẩm phán Lewis Kaplan. Đây là một trong những phiên xử tài chính gây chú ý nhất thập kỷ, thu hút truyền thông toàn cầu.

Bên công tố: Đại diện là Damian Williams, mô tả Sam là "kẻ lừa thế kỷ", cáo buộc anh cố tình chiếm đoạt hơn 10 tỷ USD và dùng thủ đoạn để che giấu.

Bên bào chữa: Luật sư Mark Cohen lập luận Sam không cố ý gian lận, mà là nạn nhân của thị trường biến động và hành động của Binance.

Lời khai của Sam: Sam bất ngờ quyết định ra làm chứng, nhưng bị đánh giá là mâu thuẫn và không đáng tin. Anh thừa nhận sai sót trong quản trị nhưng phủ nhận hành vi gian lận.

Sau 5 tuần tranh tụng, bồi thẩm đoàn mất chưa đầy 4 giờ để kết luận: Sam có tội với toàn bộ 7 cáo buộc.

Phán quyết và hệ quả

Ngày 28/3/2024, Thẩm phán Kaplan tuyên án 25 năm tù cho Sam – thấp hơn đề nghị 40-50 năm từ công tố viên, nhưng cao hơn mức 6,5 năm mà luật sư biện hộ đưa ra. Ông nhấn mạnh Sam “thiếu ăn năn và có tham vọng quyền lực nguy hiểm”. Ngoài ra, Sam bị buộc hoàn trả 11 tỷ USD – một trong những khoản phạt lớn nhất lịch sử tư pháp Mỹ.

Thiệt hại kinh tế: Hơn 1 triệu người dùng mất trắng tiền gửi, tổng thiệt hại ước tính lên đến 19 tỷ USD. John Ray III – giám sát quá trình phá sản – gọi đây là “mớ hỗn độn tài chính chưa từng thấy”.

Tác động pháp lý: Vụ án là hồi chuông cảnh tỉnh, thúc đẩy chính sách quản lý crypto gắt gao hơn. SEC và CFTC tăng cường giám sát, còn Quốc hội Mỹ xúc tiến luật điều chỉnh ngành tiền số.

Cuộc đời sau song sắt và cái giá của danh vọng

Hiện tại, Sam đang thụ án tại nhà tù liên bang ở Mỹ. Từng sở hữu khối tài sản lên tới 26 tỷ USD, giờ đây anh trở thành biểu tượng cho sự sa ngã và lòng tham vô độ trong thế giới tiền mã hóa.

Vụ FTX trở thành một bài học cảnh tỉnh lớn về đạo đức doanh nghiệp, trách nhiệm quản trị và hậu quả của sự thiếu minh bạch. Dù một số người vẫn cho rằng Sam chỉ là sản phẩm của môi trường, nhưng phần đông coi anh là minh chứng rõ ràng cho việc sự tự mãn và thiếu kiểm soát có thể phá hủy mọi thứ nhanh đến mức nào.

Sam Bankman-Fried là ai? Hành trình từ ông trùm tiền số đến vòng lao lý

• Tags:
• Sam Bankman-Fried là ai
• Tội phạm tài chính Sam Bankman-Fried
• FTX sụp đổ
• SBF bị bắt
• Tỷ phú crypto ngã ngựa